Ναός της Δήμητρας
Στο χωριό Σαγκρί, στην τοποθεσία Γύρουλα, θα συναντήσετε ένα από τα πιο αξιόλογα οικοδομήματα της αρχαίας Νάξου, τον Ναό της Δήμητρας. Χρονολογείται στην δεκαετία 530-520 π.Χ. και είναι ιωνικού ρυθμού. Δεσπόζει στο ύψωμα μιας εύφορης πεδιάδας με θέα τόσο προς τη θάλασσα όσο και προς το βουνό του Ζα. Το ιερό της Δήμητρας μαζί με τον ναό των Υρίων θεωρούνται αρχιτεκτονικά οι πρόδρομοι του Παρθενώνα.
Ναός της Δήμητρας
Ο ναός είναι κατασκευασμένο ολόκληρος από λευκό μάρμαρο σε τετράγωνο σχήμα, με κολώνες στην πρόσοψή του. Οι κολώνες που υπήρχαν στον ειδικά διαμορφωμένο εσωτερικό του χώρο στήριζαν την οροφή του. Όπως μαρτυρούν επιγραφές που βρέθηκαν στον ναό, ο χώρος ήταν αφιερωμένος στη λατρεία της θεάς Δήμητρας και της Κόρης. Η ίδρυση του ιερού στο συγκεκριμένο σημείο δεν είναι τυχαία. Η θεά Δήμητρα ήταν κατά τους αρχαίους Έλληνες η θεά της βλάστησης και της γονιμότητας, επομένως είναι αναμενόμενο το ιερό να χτίστηκε σε μία περιοχή κατάλληλη για αγροτική εκμετάλλευση. Επιπλέον, ο ναός αποτέλεσε, ως κέντρο λατρείας, και παράγοντα συνοχής των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής.
Άγιος Ιωάννης Γύρουλας
Σήμερα έχει ολοκληρωθεί πλήρως η αναστήλωση του ναού. Λίγα μέτρα από τον αρχαιολογικό χώρο βρίσκεται το κτήριο της Μουσειακής Συλλογής όπου εκτίθενται τα σημαντικότερα κινητά ευρήματα και αρχιτεκτονικά μέλη από την ανασκαφή του ιερού. Τέλος, ακριβώς δίπλα από τον ναό βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη Γύρουλα.
Μουσείο Σαγκρίου
Ναός του Διονύσου στα Ύρια
Μόλις 3 χλμ από τη Χώρα της Νάξου, στην περιοχή Λειβάδια, θα συναντήσετε το αρχαίο ιερό του Διονύσου, έναν ναό ιωνικού ρυθμού της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Το ιερό λειτούργησε αδιαλλείπτως από τον 14ο αιώνα πΧ μέχρι και την περίοδο της Ρωμαιοκρατίας. Η σπουδαιότητά του γίνεται αντιληπτή από το γεγονός ότι στα ρωμαϊκά χρόνια τα αγάλματα του Ιούλιου Καίσαρα και του Μάρκου Αντώνιου τοποθετήθηκαν στον χώρο των Υρίων.
Ύρια
Η λατρεία του Διονύσου στο σημείο αυτό από τη Μυκηναϊκή εποχή (14ος π.Χ. αι.) έως τη Μεσογεωμετρική περίοδο (800-750 π.Χ.) ήταν υπαίθρια. Ακολούθησε η οικοδόμηση τεσσάρων διαδοχικών κτηρίων, στην ίδια θέση και με τον ίδιο προσανατολισμό, τα οποία εξυπηρέτησαν τις διαρκείς και ολοένα αυξανόμενες ανάγκες των πιστών σε μια περιοχή με εξαιρετικές γεωμορφολογικές δυσκολίες λόγω του ελώδους χαρακτήρα της. Το πρώτο από αυτά τα κτίρια χρονολογείται στις αρχές του 8ου αι. π.Χ. και καταστράφηκε από ένα γειτονικό ποτάμι. Ο ποταμός αυτός πλημμύρισε και τους επόμενους ναούς που χτίστηκαν εδώ. Ο τελευταίος και σήμερα αναστηλωμένος ναός κτίστηκε το 575-550 π.Χ. Τον 2ο αι. μ.Χ οι χριστιανοί τον χρησιμοποίησαν για να χτίσουν στο σημείο την εκκλησία του Αγ. Γεωργίου. Ωστόσο, τον 12ο αι. η εκκλησία καταστράφηκε από πλημμύρα και οι χριστιανοί της περιοχής πήραν τα μάρμαρα του ναού και έχτισαν την κοντινή εκκλησία του Αγ. Γεωργίου.
Άγιος Γεώργιος
Σήμερα στον ιερό ναό σώζονται οι λίθοι θεμελίωσης και πολύ λίγα λείψανα των τοίχων. Υπάρχει ένας μικρός εκθεσιακός χώρος, ενώ στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας μπορείτε να θαυμάσετε το άγαλμα του Διονύσου που βρέθηκε εκεί. Χαρακτηριστικό του αγάλματος είναι ότι δεν έχει κεφάλι καθώς, σύμφωνα με την ιστορία, κάθε κατακτητής της Νάξου ανάγκαζε τους κατοίκους να τον λατρέψουν ως σαν τον νέο Διόνυσο, με αποτέλεσμα το κεφάλι του αγάλματος να κόβεται για να μπει στη θέση του το κεφάλι του νέου κατακτητή. Στο δυτικό τμήμα του Ναού βρίσκεται ένα μοναδικό κτιστό πηγάδι βάθους 5μ. με μαρμάρινη στρώση, από τα λιγοστά σωσμένα σε όλη τη χώρα.
Κίονας Ιωνικού Ρυθμού Υρίων
O Κούρος των Μελάνων
Στη Νάξο υπάρχουν τρεις γιγαντιαίοι και ημιτελείς Κούροι, δηλαδή αγάλματα νέων ανδρών. Και τα τρία αγάλματα χρονολογούνται στην Αρχαϊκή περίοδο (7ος-6ος αιώνας π.κ.χ.) και βρίσκονται στις θέσεις που κάποτε άρχισαν να σμιλεύονται, χωρίς ποτέ να ολοκληρωθούν. Οι δύο από αυτούς βρίσκονται στη θέση Φλεριό, ενώ ο τρίτος και μεγαλύτερος βρίσκεται κοντά στον Απόλλωνα! ***Για περισσότερες πληροφορίες για τον Κούρο του Απόλλωνα πηγαίνετε στο "Τοποθεσία – Το χωριό"***
Ο Κούρος του Απόλλωνα
Τον έναν Κούρο στο Φλεριό είναι αρκετά δύσκολο να τον δείτε από κοντά γιατί βρίσκεται σε μέρος με δύσκολη πρόσβαση. Μπορείτε όμως να επισκεφτείτε τον άλλο. Κινούμενοι από τις Μέλανες προς τον Κυνίδαρο θα συναντήσετε πινακίδα που θα σας οδηγήσει στο αρχαίο λατομείο του Φλεριού και στον ομώνυμο Κούρο. Αναπαριστά γυμνό έφηβο και βρίσκεται σε ένα περιβόλι ξαπλωμένος στο έδαφος. Το μήκος φτάνει τα 6,4μ. Το στάδιο επεξεργασίας του είναι αρκετά προχωρημένο. Η μορφή και η τεχνοτροπία του αποτελούν γνήσια δείγματα της αρχαίας ναξιακής μαρμαρογλυπτικής. Το δεξί του πόδι είναι σπασμένο και πιθανότατα συνέβη κατά τη μεταφορά του από το αρχαίο λατομείο. Πιθανότατα για τον λόγο αυτό έχει παραμείνει μέχρι σήμερα στην ίδια θέση που τον δούλευε ο αρχαίος τεχνίτης.
Ο Κούρος στο Φλεριό
Και οι τρεις Κούροι της Νάξου θεωρείται ότι εκφράζουν την αντίληψη της εποχής για τους θεούς, οι οποίοι είναι ανθρωπόμορφοι, αλλά ταυτόχρονα και κατά πολύ ψηλότεροι των ανθρώπων. Για αυτό τον λόγο πιστεύεται ότι μάλλον παριστάνουν κάποιους σημαντικούς θεούς των αρχαίων κατοίκων της Νάξου, με καλύτερο παράδειγμα τον Θεό του κρασιού Διόνυσο.
Ο δυσπρόσιτος Κούρος
Μυκηναϊκός Τάφος Χωστής
Ο Μυκηναϊκός Τάφος της Χωστής, είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία στην περιοχή της Κωμιακής. Βρίσκεται στη βορινή πλευρά του οικισμού και σε απόσταση 200 περίπου μέτρων από τα όρια του χωριού, κοντά στη βρύση της Χωστής. Πρόκειται για έναν από τους τρεις μυκηναϊκούς θολωτούς τάφους που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα στις Κυκλάδες - οι άλλοι δύο είναι της Αγίας Θέκλας στην Τήνο και των Αγγελικών της Μυκόνου.
Μυκηναϊκός Τάφος Χωστής
Αποτελείται από ένα ταφικό θάλαμο, κυκλικό, κτισμένο με ογκολίθους τοποθετημένους εκφορικά, δηλαδή σε οριζόντιες στρώσεις που η κάθε μία εξέχει ελαφρά από την προηγούμενη, έτσι ώστε να δημιουργείται θόλος. Οι ογκόλιθοι συγκρατούν ο ένας τον άλλο με το βάρος τους, χωρίς συνδετικό υλικό. Ο θάλαμος έχει εσωτερική διάμετρο στη βάση 3,30 μ. και ύψος 2,40 μ. Η οροφή κλείνει με μια μεγάλη πλάκα και η είσοδος του τάφου βρίσκεται στην ανατολική πλευρά όπου καταλήγει μικρός δρόμος με κτιστές πλευρές.
Προς Μυκηναϊκό Τάφο Χωστής
Μετά την ταφή, η θόλος και ο δρόμος είχαν σκεπαστεί με τύμβο από χώμα, ωστόσο ο τάφος συλήθηκε και το άνοιγμα στη νότια πλευρά οφείλεται πιθανότατα στους αρχαιοκάπηλους. Δυστυχώς, η σύληση του τάφου εξαφάνισε πολύτιμα στοιχεία, γι' αυτό η ακριβής χρονολόγησή του παραμένει υποθετική, και τοποθετείται γύρω στο 1300 π.Χ.
Μυκηναϊκός Τάφος Χωστής
Πιθανολογείται ότι πρόκειται για τον τάφο τοπικού άρχοντα του οποίου όμως το όνομα δεν προκύπτει από τα λιγοστά ευρήματα του τάφου, αλλά πιθανώς συνδέεται με το τοπωνύμιο της περιοχής «Αξός», το οποίο με τη σειρά του συνδέεται γλωσσικά με το όνομα «Νάξος», όπου Νάξος ήταν ο πρώτος βασιλιάς του νησιού που ήρθε από την περιοχή της Μικράς Ασίας επί κεφαλής οικιστών.
Ο τάφος απέχει μόνο 25 λεπτά με το αμάξι από τον Απόλλωνα και το ξενοδοχείο Άδωνις.